Καρκίνος Μαστού

Α. Γενικά

• Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί την πιο συχνή κακοήθεια σε γυναίκες μεγαλύτερες των 50 ετών
• Ο προληπτικός έλεγχος με μαστογραφία και κλινική εξέταση θα πρέπει να ξεκινάει από την ηλικία των 40 ετών, για γυναίκες χωρίς αυξημένους παράγοντες κινδύνου
• Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι ψηλαφητό μόρφωμα στο μαστό, ετερόπλευρη αιματηρή ρύση θηλής, αλλαγές στο δέρμα ή το σχήμα του μαστού, ψηλαφητό μόρφωμα στη μασχαλιαία χώρα
• Ο πόνος στο μαστό σπάνια αποτελεί σύμπτωμα καρκίνου
• Ποσοστό έως 85% των γυναικών που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο μαστού επιτυγχάνουν επιβίωση > των 20 ετών μετά τη διάγνωση.

Κατανοώντας τον καρκίνο του μαστού:

 Όταν μια γυναίκα διαγιγνώσκεται με καρκίνο μαστού, υπάρχουν δυο βασικά ερωτήματα που αναδύονται: τι είναι καρκίνος μαστού και πώς συμβαίνει.

Τι είναι ο καρκίνος του μαστού:

Με τον όρο καρκίνος μαστού περιγράφεται ο ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των κυττάρων του μαστού. Εμφανίζεται λόγω μεταλλάξεων ή μη φυσιολογικών αλλαγών στα γονίδια εκείνα που είναι υπεύθυνα για τον έλεγχο του κυτταρικού πολλαπλασιασμού. Τα γονίδια αυτά βρίσκονται στον πυρήνα κάθε κυττάρου και λειτουργούν ως μηχανισμός ελέγχου για το κύτταρο.

Φυσιολογικά τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται με συγκεκριμένο ρυθμό ώστε τα γερασμένα κύτταρα να αποπίπτουν και νέα, υγιή κύτταρα να τα αντικαθιστούν. Με την πάροδο της ηλικίας όμως, μεταλλάξεις συμβαίνουν στα γονίδια με αποτέλεσμα η λειτουργία του ελέγχου να χάνεται και ο πολλαπλασιασμός να γίνεται ανεξέλεγκτα. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία ενός όγκου.

Ένας όγκος στο μαστό μπορεί να είναι καλοήθης (90% των περιπτώσεων, δεν είναι απειλητικός για τη ζωή) ή κακοήθης (έχει τη δυναμική να γίνει απειλητικός για τη ζωή).

Ο καρκίνος του μαστού ξεκινάει είτε από τα λόβια, τη μονάδα παραγωγής γάλακτος του μαστού, είτε εντός των πόρων, της οδού δηλαδή που ακολουθεί το μητρικό γάλα. Λιγότερο συχνά μπορεί να ξεκινά στο συνδετικό ή τον λιπώδη ιστό του μαστού.

Στη συνέχεια, ο όγκος μεγαλώνει και αρχίζει να διηθεί παρακείμενους ιστού , ενώ μπορεί να αρχίσει να μεθίσταται μέσω της λεμφικής οδού στους λεμφαδένες της μασχάλης. Εάν επεκταθεί στους λεμφαδένες τότε μπορεί να αρχίσει να δίνει μεταστάσεις και σε άλλα όργανα του σώματος.

Με τον όρο στάδιο του καρκίνου του μαστού αναφερόμαστε στο πόσο μακριά τα καρκινικά κύτταρα έχουν δώσει μεταστάσεις, πέραν του αρχικού όγκου.

Αν και ο καρκίνος του μαστού προκαλείται από μεταλλάξεις ή αλλαγές σε γονίδια, ωστόσο μόνο σε ποσοστό 5-10% οι μεταλλάξεις αυτές έχουν κληρονομηθεί από κάποιο συγγενικό πρόσωπο. Στην πλειοψηφία οι μεταλλάξεις είναι επίκτητες και πολλές φορές αποδίδονται στη διαδικασία γήρανσης των κυττάρων.

Η διατήρηση ισορροπημένης δίαιτας, η διακοπή ή αποφυγή του καπνίσματος, η μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ, η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου μαστού αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να εξαφανίσουν τον κίνδυνο αυτό.

Εάν μια γυναίκα διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού, δεν πρέπει να αισθάνεται ότι φταίει για αυτό ή ότι έκανε κάτι λάθος.

Στάδια του καρκίνου του μαστού:

 Το στάδιο του καρκίνου του μαστού καθορίζεται από τα χαρακτηριστικά του όγκου καθώς και από την εξάπλωσή του στο σώμα. Χρησιμεύει:

• Στην εκτίμηση της πρόγνωσης της νόσου
• Στην επιλογή της βέλτιστης και εξατομικευμένης θεραπείας
• Στην απόφαση εάν μια γυναίκα είναι κατάλληλη υποψήφια για συμμετοχή σε ερευνητικές μελέτες.

Εκφράζεται με τη μορφή αριθμού, ξεκινώντας από το 0 και φτάνοντας μέχρι το IV. Το στάδιο 0 περιγράφει μη διηθητικό καρκίνο ο οποίος εντοπίζεται μόνο στο μαστό ενώ το στάδιο IV περιγράφει διηθητικό καρκίνο που έχει επεκταθεί εκτός μαστού και σε άλλα όργανα του σώματος.

Β. Παράγοντες κινδύνου:

 Σύμφωνα με τις στατιστικές μελέτες η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, εφόρου ζωής είναι 12%, δηλαδή 1 στις 8 γυναίκες θα εμφανίσει καρκίνο στο μαστό της κάποια στιγμή στη ζωή της. Όμως ο εξατομικευμένος κίνδυνος κάθε γυναίκας μπορεί να διαφέρει από αυτό και επηρεάζεται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, όπως το οικογενειακό ιστορικό, το περιβάλλον, ο τρόπος ζωής , κ.ά.

Κάθε γυναίκα ανήκει σε διαφορετική ομάδα κινδύνου όσον αφορά την πιθανότητα να αναπτύξει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της. Πλέον με βάσει μαθηματικά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί και λαμβάνουν υπόψη τους πληροφορίες από το ατομικό, κληρονομικό και οικογενειακό ιστορικό της γυναίκας αλλά και άλλους παράγοντες κινδύνου είναι εφικτό να δοθεί προσεγγιστικά μια εκτίμηση του κινδύνου αυτού ώστε να μπορεί η κάθε γυναίκα να σχεδιάσει ένα όσο το δυνατόν καλύτερο και εξατομικευμένο πλάνο πρόληψης και ελέγχου.

Παράγοντες που μπορούν να μεταβληθούν

 Σωματικό βάρος

 Η παχυσαρκία σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου μαστού, ειδικά μετά την εμμηνόπαυση. Ο λιπώδης ιστός αποτελεί την κύρια πηγή δημιουργίας οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση, όταν η παραγωγή τους από τις ωοθήκες μειώνεται σημαντικά. Επομένως το αυξημένο σωματικό βάρος σχετίζεται με μεγαλύτερη παραγωγή οιστρογόνων, με αποτέλεσμα να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου μαστού.

Διατροφή

Η ισορροπημένη διατροφή που είναι πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και χαμηλή σε κορεσμένα λίπη βοηθά στη διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους. Είναι θεμιτό να αποφεύγονται, στο βαθμό του εφικτού, τα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Ασκηση

Όλο και περισσότερες μελέτες συνηγορούν υπέρ της πεποίθησης ότι η συστηματική άσκηση μπορεί να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου.

Αλκοόλ

Όσο περισσότερο αλκοόλ καταναλώνει μια γυναίκα τόσο αυξάνει η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου. Το αλκοόλ παρεμβαίνει στην ικανότητα του σώματος να ελέγχει τα επίπεδα των κυκλοφορούντων οιστρογόνων , με αποτέλεσμα να δρα σαν παράγοντας κινδύνου.

Κάπνισμα

Το κάπνισμα σχετίζεται με μικρή αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου μαστού.

Έκθεση σε οιστρογόνα

Τα οιστρογόνα διεγείρουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του μαζικού παρεγχύματος με αποτέλεσμα μακροχρόνια έκθεση σε οιστρογόνα(π.χ. παχυσαρκία, ορμονική υποκατάσταση μετά την εμμηνόπαυση), χωρίς περιόδους διακοπής, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Η μακροχρόνια χρήση τους στα πλαίσια θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης μετά την εμμηνόπαυση (>5 ετών) φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού. Ο αυξημένος αυτός κίνδυνος, φαίνεται να εξαλείφεται δύο χρόνια μετά τη διακοπή της. Σε γυναίκες οι οποίες λαμβάνουν ορμονική αγωγή υποκατάστασης για περισσότερο από μία πενταετία, έχει παρατηρηθεί αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του μαστού.

Αντισυλληπτικά Δισκία

Η από του στόματος λήψη αντισυλληπτικών δισκίων φαίνεται να αυξάνει σε μικρό βαθμό την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου, για ορισμένη χρονική διάρκεια όμως. Εάν διακοπεί η χρήση τους για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 10 ετών τότε ο κίνδυνος υποστρέφει.

Άγχος και ψυχολογικό στρες

Δεν έχει αποδειχθεί η ύπαρξη σαφούς συσχέτισης μεταξύ στρες και καρκίνου του μαστού. Όμως η διατήρηση χαμηλών επιπέδων στρες συμβάλει στην επίτευξη καλύτερης ποιότητας ζωής, το οποίο είναι πολύτιμο για να αντιμετωπίζει μια γυναίκα την καθημερινότητά της. Έχει αναφερθεί επίσης σε μελέτες ότι η καλή ποιότητα ζωής βοηθά στη δημιουργία ενός ισχυρού ανοσοποιητικού συστήματος.

Κοινωνινο – Οικονομικοί Παράγοντες

Μελέτες έχουν δείξει ότι ο επιπολασμός του καρκίνου του μαστού είναι μεγαλύτερος σε γυναίκες υψηλότερου κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου, γεγονός που πιθανόν να συσχετίζεται με παράγοντες όπως η ηλικία του πρώτου τοκετού, που συνήθως καθυστερεί στη κατηγορία αυτή, και ο μειωμένος αριθμός των τοκετών.

Παράγοντες που δεν μπορούν να μεταβληθούν

 Φύλο

Το γυναικείο φύλο αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου μαστού. Αν και οι άντρες μπορούν επίσης να νοσήσουν, εντούτοις η εμφάνιση της νόσου είναι πιο συχνή στις γυναίκες, καθώς τα κύτταρα του μαστού τους υπόκεινται συνεχώς σε μεταβολές λόγω της επίδρασης των γυναικείων ορμονών(οιστρογόνα και προγεστερόνη).

Ηλικία

Με την πάροδο της ηλικίας η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνει σημαντικά. Στην ηλικία 30 έως 39 ετών η πιθανότητα να νοσήσει μια γυναίκα είναι 1 στις 228 γυναίκες. Στην ηλικία των 60 ετών αυτό μεταβάλλεται σε 1 στις 29 γυναίκες. Η ηλικία αποτελεί το δεύτερο σε σημαντικότητα παράγοντα κινδύνου. Περίπου το 25% των καρκινωμάτων του μαστού εμφανίζεται πριν την ηλικία της εμμηνόπαυσης και το 15% πριν τα 45 χρόνια.

Ανατομική Εντόπιση

Ο καρκίνος του μαστού έχει συσχετιστεί ανατομικά περισσότερο συχνά με τον αριστερό μαστό παρά με το δεξιό μαστό (μεγαλύτερη συχνότητα κατά 5-10%) και συνήθως στο άνω έξω τεταρτημόριο αυτού.

Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού

Γυναίκες οι οποίες έχουν πρώτου βαθμού συγγενείς (μητέρα, αδερφή ή κόρη) με καρκίνο μαστού παρουσιάζουν 2 ή 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό ενώ ο κίνδυνος σχεδόν πενταπλασιάζεται, όταν υπάρχουν δύο συγγενείς πρώτου βαθμού με καρκίνο μαστού στο οικογενειακό ιστορικό της. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται περισσότερο εάν η συγγενής έχει νοσήσει σε νεαρή ηλικία και ακόμα περισσότερο αν παρουσιάζει αμφοτερόπλευρη νόσο. Έτσι, ο κίνδυνος είναι 40 φορές μεγαλύτερος, εφόσον πάσχει αδελφή της με αμφοτερόπλευρο καρκίνωμα μαστού. Γονίδια γενετικής προδιάθεσης για κληρονομικό καρκίνο του μαστού είναι τα BRCA1  και BRCA2  τα οποία από κοινού είναι υπεύθυνα για τα 2/3 περίπου των οικογενών καρκίνων του μαστού ή το 5% όλων των περιπτώσεων.

Ατομικό ιστορικό καρκίνου μαστού

Εάν μια γυναίκα έχει νοσήσει στο παρελθόν από καρκίνο του μαστού, τότε έχει αυξημένη πιθανότητα συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό, να νοσήσει στο μέλλον ξανά, είτε στον ίδιο είτε στον ετερόπλευρο μαστό.

Ακτινοβολία στην περιοχή του θώρακα

Προηγηθείσα ακτινοβολία στην περιοχή του θώρακα (συνήθως για νόσο του Hodgkin), σε ηλικία μικρότερη των 30 ετών, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στη μετέπειτα ζωή αυτών των γυναικών (συνήθως 10-15 έτη μετά την ολοκλήρωση της ακτινοθεραπείας).

Αυξημένη έκθεση σε οιστρογόνα

Πρώιμη εμμηναρχή(πριν την ηλικία των 12), καθυστερημένη εμμηνόπαυση(μετά την ηλικία των 55), έκθεση σε οιστρογόνα στο περιβάλλον για μεγάλες χρονικές περιόδους, αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού.

Κύηση και θηλασμός

Η κύηση και ο θηλασμός μειώνουν τον αριθμό των έμμηνων κύκλων στη ζωή μιας γυναίκας και έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου μαστού. Γυναίκες που δεν είχαν ποτέ τελειόμηνο κύηση ή η πρώτη τελειόμηνος κύηση ήταν μετά την ηλικία των 30 ετών έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.

Ιονίζουσα Ακτινοβολία

Ελαφρά αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού μετά από έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία (100-200 rads) έχει επίσης τεκμηριωθεί κυρίως για ηλικίες κάτω των 20 ετών.